Northern and
Southern Schleswig
Denmark & Germany28 juny - 7 july 2024

News

E goowe foon da tou kultuure


Da fjour önjerkåndte manerhäide önje e tjüsch-dånsch-frasch gränseregjoon

 

„Hiimstoun as dåt, wat snååked wård“ – wus di tiitel foon en reede foon e rumäänisch-tjüsche schriwster än Nobelpris-dreeger Herta Müller. Di seeting pååst uk tu e tjüsch-dånsch-frasch gränseregjoon. Heer snååke fjour fölkjsfloose jarnge mamspräke sunt maning iirtiinte.  

Twanespräki mååget riker

E spräke heet en grut bedjüsing for e identitäät. Deeram as dåt niinj wuner, dåt da  Nordslaswiger, Söödslaswiger, Nordfrasche än da Sinti än Romaa ålet fersäke, am tjüsch, dånsch, frasch än romanes leembti tu hüüljen -  önje familii, ouer uk önje schölj, e schörk, önj da feriine, aw da åmte  än önje öfentlikhäid. Da belaawe, hü jarnge twanespräki laawen ja riker mååged än wansche jam, dåt et dåt uk for mörhäid däät.

Bai ai leest Europeada önj Kärnten köö huum tum bispaal belaawe, hü da spaalere üt Söödslaswig awe plåts tjüsch, ours büte for dånsch snååkeden. „Dåt as en grut goowe for en jungen mansche, önj tou kultuure grut tu wården“, seed di Europeada-fertreeser Mads Buttgereit.

Önj Tjüschlönj san aptu da boome nånte uk da Soorbe  döör e roomekonwensjoon foon e Europarädj tu e schöölj foon regjonååle än nasjionåale manerhäide än döör e Charta tu di schöölj foon regjonåål- än manerhäidespräke as manerhäid önjerkånd. Önj Danmark as e tjüsche fölkjsfloose jü iinjsist önjerkånde manerhäid.

Da tjüsche Sinti än Roma – lunge kåmp, deerma da bürgerruchte önjerkånd wårde

Önje öfentlikhäid as romanes, e spräke foon da Sinti än Roma, blots salten tu hiiren. E fölkjsfloose, wat sunt mör as 600 iir önj Tjüschlönj sin hiimstoun heet, wöör ouer iirhunerte ferdraawen än ferfüülied. Önje nazi-tid, weer ambai 500.000 europääische Sinti än Roma ambroochd wöörden, heewe sü nånte rase-forscher jarnge spräke liirt, am da bääder üttufråågen.
For maning Sinti än Roma as romanes deeram bit diling en berik, wats ai enarken tugänglik mååge wan.

Romanes as früne ma dåt sanskrit üt Indiien. Deeram namt huum önj, dåt da Sinti än Roma iinjsen üt Indiien kömen. „Sinti“ as di noome foon e manerhäid, wat sunt et madelåler önje mal foon Europa boget, wilt „Roma“ da miinjt, wat üt ååsten unti sööd-ååsten foon Europa kaame. Iinje foon da 1970er iir köm e bürgerruchtsbeweeging foon da tjüsche Sinti än Roma ap, wat tu began nuch deerfor stride schölt, dåt di porajmos än ja as manerhäid önjerkånt wårde. Diling stönje da manerhäideruchte, et kulturel diilweese än et toochte-uugen furne.

1982 wöörd di Sentråålrädj grünläid än dåt dokumentationssentrum for da tjüsche Sinti än Romas önj Heidelberg. Tu di rädj hiire maning loonsferbånde – as di loonsferbånd Schlaswig-Holstiinj, wat önj Kil sat.  

E tjüsch manerhäin önj Danmark – ma jarnge äine bärj  

Di himstoun foon e tjüsch manerhäid as önje sööden foon Danmark ma ambai 15.000 manschne. E manerhäid köm ap eefter e fölkjsoufstiming 1920 än e nai gränse üt manschne ma tjüsche rödje än wat ja tjüsch fäilden. Diling as e tjüsche manerhäid en fåsten diil foon e dånsch selschap.  Jarnge hood-feriining as di Bund Deutscher Nordschleswiger (BDN) ma e geschäftsstää önj Aabenraa. E manerhäid heet äine bjarnetüninge, schoule än bökeraie, weer uk dånsche wäljkiimen san.

Deerawtu uuget e manerhäid önje schörk än önj di sosjaale berik, heet en äine blees än büt önj da feriine maning meetinge än sport önj.  Politisch wård e manerhäid döör e Slaswig Partai fertrin, wat önj da gemiinde foon Tuner, Aabenraa än Haderslev kiiset as. Dåt kulturel sentrum as en biling-hüs aw di 97 meeter huuge Knivsberg.

E tjüsch manerhäid önj Tjüschlönj – ma en sat önje bundesdäi.  

Da apgoowe foon e dånsch manerhäid önj Söödslaswig, wat bit tu di loonskris Randsborj-Eckernförde gungt, likne da foon e tjüsch manerhäid. E kulturel hood-foriining as di Sydslesvigsk Forening (SSF) önj Flansborj.  Tu da maning schoule, weer di unerrucht fort  mååste aw dånsch for ham gungt, hiire uk tou gümnaasien önj Flansborj n Slaswig. E partai foon e manerhäid as di Söödslaswigsche wäälerferbånd (SSW), wat önje toorpe än krisdäige, önje loosdäi än ma on sat uk önj di Tjüsche Bundesdäi fertrin as.

Önje mal stoont e Norderstroote önj Flansborj ma dåt Flensborghus, dåt Aktivitetshuset än e dånsch sentråål-böökerai. Dåt huuchst fäst as önj e eedere samer dåt iirs-meeting „Årsmøder“ ma diskusjoone, gril-eene, grute än latje fäste. Di Danebrog, e dånsche foone, hångt åleweegens.

E frasch fölkjsfloose – ma en äin instituut  

Önje kris Nordfraschlönj laawe ambai 160.000 manschne. Deerfoon seede ambai 50.000, dåt‘s frasch san. Maner as 10.000 manschne snåake nuch aktiiw frasch önj unlike dialekte. Mör Frasche laawe önj Tjüschlönj önj di nordweesten foon Needersaksen än önjt Saterlönj (Kris Cloppenburg). Bütefor Tjüschlönj laawe nuch da weestfrasche, wat e hiimstoun önj da Neederlönje heewe.  

Ma dåt Friisk-gesäts heet di loondäi Slaswig-Holstiinj 2004 beschlin, dåt frasch önje kris Nordfraschlönj än aw Hålilönj e tweet åmts- än geruchtsspräke as. Önj Nordfraschlönj koon huum dåt uk siinj: da toorpsschilde san twanespräki - sü stoont uner Niebüll tum biispaal Naibel. Di touge-foriining as di frasche rädj/sekjoon nord, wat önj Bräist sin kantoor heet. Deer as uk dåt Nordfriisk Instituut, wat e frasche spräke, historie än kultuur unersseecht, stipet än pleeget.

Manerhäideruchte as forbil

Da ruchte än e kulturel ünoufhängihäid foon da manerhäide aw binge side foon e gräsnse san, wan huum ham önj Europa amkiket, ai was.  Jüst deeram sans as geestjeewer foon e 5. EUROPEADA ordi fernäid än froie jam aw en geminsoom fäst ma fötjbål, bröket kultuur än demokratii.  

E goowe foon da tou kultuure

Lêste nijs

Barren

European Football Championship of the autochthonous national minorities

European Football Championship of the autochthonous national minorities

Organisation

Federal Union of European Nationalities

Federal Union of European Nationalities

 

Mute Hate Speech

Mute Hate Speech

Partners

Federal Ministry of the Interior and Homeland de / UEFA

Federal Ministry of the Interior and Homeland de / UEFA

 

Sydslesvigudvalget

Sydslesvigudvalget

 

Sportland SH

Sportland SH

 

Stadt Flensburg

Stadt Flensburg

 

Kreis Schleswig-Flensburg

Kreis Schleswig-Flensburg

 

Tønder Kommune

Tønder Kommune

 

Region Syddanmark

Region Syddanmark

 

Haderslev Kommune

Haderslev Kommune

 

Aabenraa Kommune

Aabenraa Kommune

 

Sønderborg Kommune

Sønderborg Kommune

 

Kreis Nordfriesland

Kreis Nordfriesland

 

Kreis Rendsburg-Eckernförde

Kreis Rendsburg-Eckernförde

 

Miniszterelnökség, Nemzetpolitikai Államtitkárság Bethlen Gábor Alap

Miniszterelnökség, Nemzetpolitikai Államtitkárság Bethlen Gábor Alap

Local organisers

German Minority in Denmark

German Minority in Denmark

 

Sinti and Roma Organisation

Sinti and Roma Organisation

 

North Frisian Minority Association

North Frisian Minority Association

 

Danish minority in Germany

Danish minority in Germany

Local sponsors

Select

Select

 

Union Bank

Union Bank

 

Rohde Verkehrsbetriebe GmbH

Rohde Verkehrsbetriebe GmbH

 

Flensborg Avis

Flensborg Avis

 

Der Nordschleswiger

Der Nordschleswiger

 

Na Logo

Na Logo

 

Hotel des Nordens

Hotel des Nordens

 

Hudl

Hudl

 

hpo Steuerberater

hpo Steuerberater

 

Strandet

Strandet

 

Naturgeflüster

Naturgeflüster

 

Flensburger Brauerei

Flensburger Brauerei

 

Knipskasten Flensburg

Knipskasten Flensburg

 

Phono Flensburg

Phono Flensburg